শিশুকাল সমাপ্ত হোৱাৰ লগে লগে কৈশোৰ কালৰ আৰম্ভণি । বয়সৰ সীমাৰ পৰা চাবলৈ গ’লে ১৩ ৰ পৰা ২০ বছৰ বয়সলৈ ইয়াক ধৰিব পাৰি । এই বয়:সন্ধিৰ কালছোৱা অতিকে গুৰুত্বপূৰ্ণ । শাৰীৰিক বিকাশ তেওঁলোকৰ দেহত পৰিস্ফুট হোৱাৰ লগতে মানসিক, আৱেগিক আৰু বৌদ্ধিক দিশতো খৰতকীয়া বিকাশ হয় । এই বয়সত বহুতো নজনা কথা তেওঁলোকে মনত পুহি ৰাখে । নিজকে স্বাধীনভাৱে চাবলৈ বিচাৰে আৰু নিজকে এক দোদুল্যমান অৱস্থাত আৱিষ্কাৰ কৰে- যি শিশুও নহয়, প্ৰাপ্তবয়স্কও নহয় । এনে ক্ষেত্ৰত মন কৰিবলগীয়া কিছু কথা তলত আলোচনা কৰা হ’ল-
১) সন্তানৰ লগত এক বন্ধুত্বপূৰ্ণ সম্পৰ্কৰ আৰম্ভণি । এই বয়সত কোনো কথা মাৰধৰ বা ডাবি-ধমকিৰে বুজাব নোৱাৰি । সেয়েহে পিতৃ-মাতৃয়ে নিজকে তেওঁলোকৰ সন্তানৰ আগত এক বন্ধুৰ ৰুপত থিয় দি ভাল-বেয়াৰ পথ দেখুৱাব লাগে ।
২) যিহেতু শাৰীৰিক বিকাশৰ ফলত সন্তানৰ কিছু দৈহিক সালসলনি হয়, সেয়েহে কেতিয়াবা এনে ক্ষেত্ৰত দেখা যায় কিছুসংখ্যক ল’ৰা-ছোৱালীয়ে ইয়াক সহজভাৱে মানি ল’ব নোৱাৰে । কিশোৰ-কিশোৰীসকলক এই পৰিবৰ্তনৰ কথা ভালদৰে বুজাই দিয়া উচিত । কিশোৰীসকলৰ ক্ষেত্ৰত যেনেকৈ মাহিলি ঋতুস্ৰাৱৰ জ্ঞান দিব লাগে, ঠিক সেইদৰে কিশোৰসকলকো বীৰ্য নিৰ্গমণৰ কথা বুজাব লাগিব । সেইবাবে বিজ্ঞানসন্মতভাৱে আৰু বস্তুনিষ্ঠভাৱে দিয়া যৌনশিক্ষা (Sex Education) ই কিশোৰ-কিশোৰীসকলৰ মনত সুস্থ যৌনজীৱন গঢ়াত পৰৱৰ্তী সময়ত সহায়ক হ’ব ।
৩)আগেয়ে উল্লেখ কৰা দৰে কিশোৰ-কিশোৰীসকলক কোনো বান্ধোনৰ মাজত ৰাখিবলৈ চেষ্টা কৰাটো ভুল । এক সঠিক পৰিমাণৰ স্বাধীনতা, নিৰাপত্তা আৰু অভিভাৱকত্বৰ সংমিশ্ৰণেহে তেওঁলোকক মানসিক শান্তি প্ৰদান কৰিব । সৰু-ডাঙৰ সকলো কথাতে ল’ৰা-ছোৱালীৰ পিছত দৌৰি নাথাকি তেওঁলোকক বিশ্বাস কৰি মাজে –সময়ে স্বাধীনচিতীয়া সিদ্ধান্ত ল’বলৈ সুবিধা দিব লাগে ।
৪) কিশোৰ-কিশোৰীসকল শক্তিৰ ভাণ্ডাৰ । এই শক্তিক অবাবত ব্যয় নকৰি সঠিকভাৱে ইয়াক প্ৰয়োগ কৰিবলৈ সুবিধা দিব লাগে । পঢ়া-শুনাৰ লগতে বিভিন্ন খেল-ধেমালি, সাংস্কৃতিক তথা কলাত্মক দিশসমূহৰ লগত চিনাকি কৰাই এই গুণসমূহ বিকাশৰ বাবে এক মঞ্চ প্ৰদান কৰিব লাগে ।
৫) যিহেতু কিশোৰ-কিশোৰীসকলে নিজকে সমাজৰ এক গুৰুত্বপূৰ্ণ অংশ বুলি স্বীকাৰ কৰে সেয়েহে তেওঁলোকক দায়িত্ববোধৰ শিক্ষাও দিব লাগে । ইয়াৰ আৰম্ভণি ঘৰখনৰ পৰাই হ’লে ভাল ।
৬) এটা কথা পিতৃ-মাতৃসকলে মনত ৰখা উচিত যে যিমানে সন্তানটিয়ে সমাজৰ লগত মিলিব সিমানে তেওঁৰ সৰ্বাংগীণ বিকাশ হ’ব । ঘৰৰ বন্ধ চাৰিবেৰৰ মাজত পঢ়া-শুনাৰ ভাৰ জাপি দিলে হয়তো অলপ-অচৰপ জ্ঞান বৃদ্ধি হ’ব (কেৱল পাঠ্যপুথিৰ জ্ঞানৰ কথা বুজোৱা হৈছে), কিন্তু সন্তানটি হয়তো সামাজিক বিকাশত পিছ পৰি ৰ’ব ।
৭) যিহেতু এই বয়সত কিশোৰ-কিশোৰীসকলৰ ভৱিষ্যতৰ প্ৰতি এক্ সপোন থাকে আৰু প্ৰায় সকলোৰে এক জীৱন-আদৰ্শ থাকে , সেয়েহে পিতৃ-মাতৃ তথা শিক্ষক শিক্ষয়িত্ৰীসকলে তেওঁলোকক বিভিন্ন আদৰ্শ আৰু মূল্যবোধৰ আভাস দিব লাগে ।
এই স্তৰ পোৱাৰ আগেয়ে যদিহে ব্যক্তি এগৰাকীয়ে নিজৰ কেঁচুৱা কালৰ পৰা আৰম্ভ কৰি কৈশোৰ কালটো সুকলমে পাৰ কৰি আহিছে, তেন্তে সেই ব্যক্তিজন সন্তোষজনকভাৱে প্ৰাপ্তবয়স্ক স্তৰলৈ সাজু হৈছে । অৱশ্যে আন কিছু মনত ৰাখিবলগীয়া কথা হ’ল-
৬০ বছৰ বা ঊৰ্ধ্বৰ লোকসকলক এই স্তৰত ৰখা হয় । কোৱা হয় যে আমৰ দেশত বয়সতকৈ আগেয়ে বৃদ্ধ অৱস্থাৰ অনুভৱ হয় । এই বয়সত সাধাৰণতে কৰ্মক্ষেত্ৰৰ পৰা অৱসৰ লয় । লাহে লাহে ইন্দ্ৰিয়ৰ কাৰ্যকলাপত (দেখা আৰু শুনা) স্থবিৰতা আহি পৰে । শৰীৰৰ শক্তি কমি অহাৰ লগতে ৰোগ প্ৰতিৰোধৰ ক্ষমতাও শেষ হৈ আহে । বয়স বঢ়াৰ লগে লগে মানসিক কাৰ্যবোৰতো, যেনে- মনোযোগ, স্মৰণশক্তি, চিন্তাশক্তি, নতুন বস্তু আয়ত্ত কৰাৰ ক্ষমতাবোৰ হ্ৰাস হৈ আহে ।
এই সময়ত ব্যক্তিসকলক একঘেয়ামী ৰুটিনৰ মতে নিজকে পৰিচালিত কৰিব লগা হয় । ফলত মাজে মাজে তেওঁলোক খিংখিঙীয়া বা বিষাদগ্ৰস্ত হোৱা দেখা যায় । তেওঁলোকৰ ব্যক্তিত্বতো ভালেখিনি পাৰ্থক্য আহি পৰে । চাকৰিকালত থকা আৰ্থিক নিৰাপত্তা আৰু সমাজত থকা এক পৰিচয় যেতিয়া কমি আহে, তেতিয়া তেওঁলোকৰ মাজত মনস্তাত্ত্বিক বিক্ৰিয়া হোৱা দেখা যায় । তেওঁলোকে নিজকে অকলশৰীয়া বা আনৰ ওপৰত বোজা হিচাপে ভাবিবলৈ লয় । সেইবাবে এই স্তৰত মানসিক স্বাস্থ্যৰ যতনৰ অতি আৱশ্যক । তাৰ বাবে কৰণীয়সমূহ হ’ল-
শাৰীৰিক আৰু মানসিক স্বাস্থ্য প্ৰকৃততে এটা মুদ্ৰাৰে ইপিঠি-সিপিঠি । সুস্থ শৰীৰ, সুস্থ মন, সুস্থ সামাজিক জীৱন আৰু উৎপাদনশীল কাৰ্যক্ষমতাই এক সুন্দৰ জীৱন গঢ়াত সহায় কৰিব । নিজৰ সম্পৰ্কে স্পষ্ট ধাৰণা জীৱনক ভাল পোৱা, ধনাত্মক চিন্তাৰে নিজ কৰ্ম সম্পাদন কৰা, চিন্তা-ভাবনাৰ স্বচ্ছতা । আৰ্তজনক সহায়ৰ হাত আগবঢ়োৱা, সময় অনুযায়ী শাৰীৰিক চাহিদা পূৰণ কৰা, আৱেগ-অনুভূতি সম্পৰ্কে সচেতনতা তথা সেইসমূহ প্ৰকাশ কৰাৰ সক্ষমতা, দৈনন্দিন ব্যস্ততাৰ মাজতো পৰিয়ালৰ সৈতে অলপ সময় পাৰ কৰা, নেদেখাজনৰ ওপৰত আস্থা- মূলত: এই সকলোবোৰ মিলি মানসিক স্বাস্থ্য ধৰি ৰখাত ইন্ধন যোগাব ।
লেখিকা :- গায়ত্ৰী বৰা কলিতা
উৎস :- জি এনআৰচি স্বাস্থ্য