লোক –সংস্কৃতিৰ এক উল্লেখযোগ্য অৱদান হৈছে লোক খাদ্য । লোকখাদ্য আৰু বনৌষধিৰ ব্যৱহাৰ অতীজৰে পৰা আমাৰ জীৱনত প্ৰচলিত হৈ আহিছে । আমাৰ উত্তৰ-পূৰ্বাঞ্চলত বসবাস কৰা বৈচিত্ৰ্যময়ী জাতি-গোষ্ঠীসমূহৰো আছে লোকখাদ্যৰ পৰম্পৰা, বনৌষধিৰ চিকিৎসা পদ্ধতি । প্ৰাকৃতিক পৰিৱেশেৰে ভৰা আমাৰ ৰাজ্যখনত তাহানি কালৰ পৰাই বিভিন্ন লোকখাদ্যবোৰৰ ভিতৰত গছৰ শিপা , গছ পাত, গুটি উদ্ভিদজাত সামগ্ৰীৰ ব্যৱহাৰ চলি আহিছে । এইবোৰ আছে খাদ্যমৌল আৰু ঔষধি গুণ । যিবোৰে আমাৰ বিভিন্ন ৰোগ নিৰাময় কৰি সুস্বাস্থ্যৰ অধিকাৰী হোৱাত সহায় কৰিব পাৰে ।

আমাৰ লোকজীৱনত ব্যৱহৃত লোকখাদ্য আৰু লোক চিকিৎসা পদ্ধতি আকৌ কেইবাটাও ভাগত ভাগ কৰা হৈছে-

১) বনৌষধি হিচাপে খাদ্য

২) বনৌষধিৰ চিকিৎসা

৩) লোকাচাৰ আৰু তন্ত্ৰ-মন্ত্ৰ বিশ্বাস

৪) বনৌষধিৰ গুণাগুণ

বৈদিক যুগৰ পৰাই ইয়াৰ প্ৰচলন হোৱাৰ তথ্য জনা যায় । ইয়াৰ পিছত চুকাফা স্বৰ্গদেৱে সৌমাৰত ১১২৮ খ্ৰীষ্টাব্দত চিকিৎসা পদ্ধতি পৰম্পৰাগতভাৱে আৰু বনৌষধিৰ দ্বাৰা চিকিৎসা কৰা হৈছিল । ইয়াৰ উপৰি ড: লীলা গগৈদেৱৰ টাই সংস্কৃতিৰ ৰুপৰেখা পুথিত উল্লেখ কৰা মতে আহোম যুগত লোকখাদ্য সম্ভাৰ আৰু বনৌষধিৰ প্ৰাচুৰ্য অত্যধিক আছিল বুলি উল্লেখ কৰিছে ।

সি যি কি নহওক কিয়, সম্প্ৰতি বিভিন্ন বনৌষধিৰ গুণাগুণৰ কথা আলোচনা কৰিবলৈ লোৱা হৈছে । গ্ৰীষ্ম কালত মানুহৰ বিভিন্ন বেমাৰৰ পৰা পৰিত্ৰাণ পোৱা আৰু ৰোগৰ ঔষধ হিচাপে ব্যৱহাৰ ঔষধি গুণসম্পন্ন হৈছে নৰসিংহ । নৰসিংহ আৰু মাছৰ জোল পেটৰ ৰোগৰ মহৌষধ । ই খোৱাৰ ৰুচি বঢ়ায় । গ্ৰহণী আৰু ডায়েবেটিছ ৰোগৰ উত্তম ঔষধ ।

• ভেদাইলতা আৰু গৰৈমাছৰ জোল পেটৰ ৰোগৰ বাবে বৰ উপকাৰী । ই মানুহৰ শুক্ৰ বৃদ্ধি কৰে । দেহৰ শক্তি বঢ়ায় । পেটৰ অসুখ, শাৰীৰিক দুৰ্বলতা দূৰ কৰে । ই বাতবিষ নাইকিয়া কৰিব পাৰে । মছন্দৰী গ্ৰহণী পেটচলা আদি ৰোগৰ মহৌষধ বুলি কয় ।
• মধুসোলেং হাপানী আৰু ব্ৰংকাইটিছ ৰোগৰ বাবে বৰ উপকাৰী । ইপিনে সহজলভ্য বাৰী-বস্তিত পোৱা দোৰোণ শাক বৰ উপাদেয় শাক । ই হজম শক্তি বঢ়ায় । মেধাশক্তি বৃদ্ধি কৰিব পাৰে । ডায়েবেটিছ ৰোগৰ শৰ্কৰা নিয়ন্ত্ৰণ কৰে । কৃমি নাশ কৰি সুস্থ কৰি ৰাখে । বাতবিষ নাইকিয়া কৰিব পাৰে বুলি কোৱা হয় ।
• বৰ্তমান পোৱা এবিধ ৰুচিকাৰক বনৌষধি হৈছে পদিনা । পদিনাই হজম শক্তি বঢ়ায় ।  ৰক্তহীনতা, হৃদৰোগ, পিত্ত আৰু স্নায়ৱিক দুৰ্বলতা দূৰ কৰে । ই শক্তিদায়ক ।
• বাৰ মাহে পোৱা মহানিম হৈছে বীজাণুনাশক । ছালৰ ৰোগৰ মহৌষধ । ই কৃমি ৰোগ, খোৱাৰ অৰুচি আদি নাইকিয়া কৰে । নিমপাত ভাজি খালেও বসন্ত ৰোগ নহয় বুলি কোৱা হয় ।
• ব্ৰাহ্মী শাক হৈছে স্মৃতিবৰ্ধক । ই কৃমিনাশক । ডায়েবেটিছ , হৃদৰোগ, গাৰ বিষ, বসন্ত ৰোগ, কাহ-জ্বৰৰ বাবে বৰ উপকাৰী । এইবোৰ বনৌষধিয়ে কোষ্ঠকাঠিন্য, জণ্ডিচ, কটা ঘা, এজমা, পেটচলা, গ্ৰহণীৰ বাবে মহৌষধ বুলি কোৱা হয় ।
• লাই , লফা খুতুৰা শাক চকুৰ বাবে ভৰ উপকাৰী । চকুৰ দৃষ্টিশক্তি বৃদ্ধি কৰি চকু উজ্জ্বল কৰি ৰাখিব পাৰে । কোষ্ঠকাঠিন্য দূৰ হয়  । ইয়াৰ উপৰি তেজমুই, সৰ্পগন্ধা, ছালমগুৰা, কুজি-থেকেৰা, মিৰিকা টেঙা, অপন্ত মূল আদিৰ ঔষধি গুণে বিভিন্ন ৰোগ নিৰাময় কৰিব পাৰে বুলি কোৱা হয় । আমাৰ লোকখাদ্যৰ ভিতৰত টেঙা, তিতা খোৱা অতি আৱশ্যক । সেই লোকখাদ্য সম্পৰ্কে ডাকৰ বচনত পোৱা যায় –

তিতা টেঙা খাৰ

এই তিনি ভোজনৰ সাৰ

ইয়াৰ উপৰি তুলসী এবিধ ঔষধি গুণসম্পন্ন পৱিত্ৰ উদ্ভিদ । ই অমনুহৰ কাহ-কফ দূৰ কৰে । মৌৰ লগত বতুলসীৰ ৰস খালে কাহ ভাল হয় । ই অসুস্থতা নাইকিয়া কৰিব পাৰে । সেয়েহে ডাকৰ বচনত পোৱা যায় এইদৰে-

কলীয়া তুলসী বেলৰ পাত

মুঠাই সহিতে বটিয়া পটাত,

তপত কৰিয়া জনমী খাইবো

তেবেসে নাৰীক সুস্বাস্থ্য পাইবো ।

অকল এয়াই নহয়, আমাৰ লোকখাদ্য সম্ভাৰ আৰু লোকচিকিৎসা পদ্ধতিত আৰু বহুতো বনৌষধি আছে । যিবোৰ সংৰক্ষণ কৰা আৰু ইয়াৰ ব্যৱহাৰৰ প্ৰতি ৰাইজক সজাগ কৰিব লাগিব ।আমাৰ বিভিন্ন লোক লোক খাদ্যৰ প্ৰতি সজাগ হ’ব লাগিব । ডাকৰ বচনত আৰু পোৱা যায় এইদৰে-

বতৰৰ শাক-পাচলি ফল মূল-খোৱা

শৰীৰ দুৰ্বল হ’লে জিৰণি লোৱা

বতৰৰ শাক-পাত নিয়মিত খাৱা

তেবেহে সুস্বাস্থ্যৰ অধিকাৰী হ’বা ।

অকল এয়াই নহয় , আমাৰ বাৰী-বস্তিত পোৱা সহজলভ্য শাক-পাতেৰে আমি সুস্বাস্থ্যৰ অধিকাৰী হ’ব পাৰো । আমাৰ চৌপাশে থকা গনচানা, মানকচু, ক’লাকচু, আমলখি, টুপৰীলতা, শ্যামলতা, সিন্ধেলতা, কলমৌ শাক, হেলচী শাক, পচেতীয়া, নেফাফু, মছন্দৰী আদি হৈছে বনৌষধি, আমাৰ লোকখাদ্য ।

লেখক :- ধনেশ্বৰ হুজুৰি

উৎস :- জি এনআৰচি স্বাস্থ্য