জৈৱ গেছ শক্তি পুনঃ উপাদনৰ এক উৎস। ইয়াক ঘৰুৱাভাৱে আৰু ফাৰ্মত ব্যৱহাৰ কৰিব পৰা যায়।
ইয়াত প্ৰধানকৈ হাইড্ৰ কাৰ্বন থাকে আৰু এই বিলাক জ্বলন ক্ষমতাযুক্ত। ইয়াৰ জ্বলনৰ সময়ত তাপ আৰু শক্তি উপাদন কৰিব পৰা। এক জৈৱ ৰাসায়নিক প্ৰক্ৰিয়াৰ দ্বাৰা জৈৱ গেছ উপাদন কৰা হয়। কিছুমান নিৰ্দিষ্ট বেক্টেৰীয়াৰ দ্বাৰা পেলনীয়া জৈৱিক পদাৰ্থসমূহ ব্যৱহাৰযোগ্য জৈৱ গেছলৈ পৰিৱৰ্তন কৰে। এই ব্যৱহাৰযোগ্য গেছ জৈৱিক প্ৰক্ৰিয়াৰ দ্বাৰা উপাদিত হোৱাৰ পৰা তাৰ নামকৰণ হ’ল জৈৱগেছ। জৈৱ গেছৰ মূল উপাদান হ’ল মিথেন গেছ।
জৈৱ গেছ উপাদন প্ৰক্ৰিয়াটো বায়ুৰ অবিহনে কৰিব পৰা ধৰণৰ আৰু ই দুটা স্তৰত সংঘটিত হয়. এই দুটা স্তৰক ক্ৰমে এচিড উপাদন স্তৰ আৰু মিথেন উপাদন স্তৰ হিচাপে নামকৰণ কৰা হৈছে. এচিড উপাদন স্তৰত, ভাঙিব পৰা কঠিন জৈৱ পদাৰ্থসমূহে জীৱ-জন্তুৰ বিষ্ঠাত থকা এচিড উপাদন কৰিব পৰা বেক্টেৰীয়াৰ উপস্থিতিত ক্ৰিয়া কৰে. এইস্তৰৰ মূল উপাদান জৈৱ এচিড হোৱাৰ বাবে ইয়াক এচিড উপাদন স্তৰ হিচাপে নামকৰণ কৰা হৈছে. দ্বিতীয় স্তৰত, মিথেনযুক্ত জৈৱ বেক্টেৰীয়াই মিথেন গেছ উপাদনৰ বাবে জৈৱ এচিডৰ ওপৰত ক্ৰিয়া কৰে.
যদিও, জীৱ-জন্তুৰ বিষ্ঠা জৈৱ গেছ প্ৰকল্পৰ মূল কেচাঁমাল হিচাপে চিহ্নিত কৰা হৈছে, তথাপিও অন্য সামগ্ৰী যেনে, সাৰৰূপে ব্যৱহৃত মানুহৰ বিষ্ঠা, হাঁহ-কুঁকুৰাক দিয়া পেলনীয়া আৱজৰ্না আৰু কৃষিজাত পেলনীয়া সামগ্ৰীও ব্যৱহাৰ কৰিব পৰা যায়.
ইয়াত দুটা প্ৰধান মডেল আছে- স্থায়ীভাৱে জমা কৰি ৰখা প্ৰকাৰ আৰু পাত্ৰত বৈ থকা প্ৰকাৰৰ
ওপৰৰ দুয়োটা প্ৰকাৰত নিম্নোলিখিত সামগ্ৰীসমূহ আছে
(ক) সাৰ সংগ্ৰহ পাত্ৰ: এইটো গাপ উঠাবলৈ ব্যৱহাৰ চৌব্বাচ্চা. ইয়াক আংশিকভাৱে বা সম্পূৰ্ণ ভাৱে মাটিৰ তলত সজা হয়. ই সাধাৰণতে চিলিণ্ডাৰৰ আকাৰৰ আৰু ইটা, চিমেন্টেৰে ইয়াক তৈয়াৰ কৰা হয়।
(খ) গেছ হল্ডাৰ: সাৰ সংগ্ৰহ পাত্ৰত এৰি দিয়া গেছ ধৰি ৰাখিবৰ বাবে ইয়াক ব্যৱহাৰ কৰা হয়. ই বৈ থকা অথবা স্থায়ীভাৱে জমা হৈ থকা প্ৰকাৰৰো হ’ব পাৰে. হল্ডাৰৰ ওপৰ অংশৰ পৰা উপযোগী পাইপ লাইনৰ দ্বাৰা গেছ বাৰ্ণাৰ অথবা অন্য কামত গেছৰ সংযোগ কৰিব পৰা যায়।
(গ) গোটা বস্তু আৰু তৰল মিশ্ৰণ কৰা চৌব্বাচ্চা: এইটো পানীৰ লগত বিষ্ঠা মিহলি কৰা পাত্ৰ আৰু এডাল ভিতৰৰ পাইপৰ দ্বাৰা সাৰ সংগ্ৰহ পাত্ৰলৈ সংযোগ কৰা হয়।
(ঘ) বাহিৰৰ চৌব্বাচ্চা আৰু মিশ্ৰণৰগাঁত : স্থায়ী জমা পদ্ধতিত এটা বাহিৰৰ চৌব্বাচ্চা দিয়া হয় আৰু ইয়াৰ পৰা পোনে পোনে পনীয়া মিশ্ৰণ পথাৰলৈ অথবা মিশ্ৰণৰ গাঁতলৈ নিয়া হয়. এই মিশ্ৰণ এটা গাঁতত থোৱা হয় আৰু তাতে তাক শুকোৱাব পৰা হয় অথবা পোনপটীয়া ব্যৱহাৰ কৰিব পৰা যায়।
স্থান বাচনি: যেতিয়া এটা জৈৱ গেছ পদ্ধতিৰ স্থান নিৰ্ণয় কৰা হয়, তলৰ কথাসমূহ মানি চলিব লাগে:
কেচাঁমালৰ উপলব্ধতা : জৈৱ গেছ উপাদন কৰা পদ্ধতিটোৰ আকাৰ কেচাঁমালৰ উপলব্ধতাৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰে। এইটো সাধাৰণভাৱে কোৱা হয় যে, প্ৰতিদিনে এটা গৰুৱে গড়ে ১০ কেজি গোৱৰ দিব পাৰে. উদাহৰণস্বৰুপে, কেচাঁ গোৱৰৰ পৰা গড়ে ৪০লিটাৰ/কেজি গেছ উপাদন কৰিব পৰা যায়. ৩ মি. ৩ জৈৱ গেছ উপাদন কৰিবলৈ মুঠ গোবৰ লাগিব ৩/০.৪=৭৫ কেজি গতিকে, আৱশ্যকীয় নুন্যতম গোৱৰৰ বাবে নুন্যতম গৰু লাগিব মাত্ৰ ৪ টা।
ক্ৰমিক নং. |
যোগান |
লিটাৰ/কেজি,শুকান পদাৰ্থ |
মিথেনৰ শতকৰা পৰিমাণ |
১ |
গোবৰ |
৩৫০* |
৬০ |
২ |
মানুহৰ বিষ্ঠাৰ সাৰ |
৪০০ |
৬৫ |
৩ |
হাহঁ-কুঁকুৰাৰ সাৰ |
৪৪০ |
৬৫ |
৪ |
শুকান গছৰ পাত |
৪৫০ |
৪৪ |
৫ |
কুহিয়াঁৰ জাবৰ |
৭৫০ |
৪৫ |
৬ |
যৱৰ খেৰ |
৮০০ |
৪৬ |
৭ |
খেৰৰ গুড়ি |
৯৩০ |
৪৬ |
* কেচাঁ গোৱৰৰ পৰা গড়ে ৪০লিটাৰ/কেজি গেছ উপাদন কৰিব পৰা যেতিয়া তাপৰ পৰিমানপদ্ধতিটোত নিয়ন্ত্ৰণ কৰা নহয়. এক কে.মি. গেছ ১০০০ লিটাৰৰ সমান.
ক্ৰমিক নং. |
জীৱ-জন্তু |
পাব পৰা গোৱৰ/ বিষ্ঠাৰ পৰিমান(কেজি/দিন) |
১ |
গৰু |
১০.০ |
২ |
ষাড়ঁ |
১৪.০ |
৩ |
ম’হ |
১৫.০ |
৪ |
সৰু পশু |
৫.০ |
৫ |
ঘোঁৰা |
১৪.০ |
৬ |
ঘোঁৰা, সৰু |
৬.০ |
৭ |
গাহৰি, ৮ বছৰৰ ওপৰৰ |
২.৫ |
৮ |
গাহৰি, ৮ বছৰৰ তলৰ |
১.০ |
৯ |
মাইকী ভেড়া, , মতা ভেড়া, ছাগলী |
১.০ |
১০ |
গাধ |
০.৫ |
১১ |
হাঁহ |
০.১ |
১২ |
১০ টা কুঁকুৰা |
০.৪ |
১৩ |
মানুহ |
০.৪ |
টোকা: মুকলি পথাৰত চৰণীয়া জন্তুৰ পৰা পোৱা বিৰ উপলব্ধতা তালিকাত দিয়া পৰিমাণৰ ৫০ শতাংশ বুলি ধৰিব পৰা যায়.
পদ্ধতিৰ আকাৰ মি. ৩ |
আৱশ্যকীয় নুন্যতম জীৱ – জন্তু |
২ |
৩ |
৩ |
৪ |
৪ |
৬ |
৬ |
১০ |
৮ |
১৫ |
২৫ |
৪৫ |
ক্ৰমিক নং. |
পদাৰ্থ |
নাইট্ৰজেন কাৰ্বন(শতাংশ) |
কাবৰ্ন ৰ পৰা নাইট্ৰজেনৰ অনুপাত |
1. |
মূত্ৰ |
১৫.১৮ |
8:1 |
2. |
গৰুৰ গোবৰ |
১.৭ |
25:1 |
3. |
হাহঁ-কুকুৰাৰ সাৰ |
৬.৩ |
বি.দ্ৰ.* |
4. |
বিষ্ঠাৰ সাৰ |
৫.৫-৬.৫ |
8:1 |
5. |
ঘাহঁ |
৪.০ |
12:1 |
6. |
ভেড়াৰ গোবৰ |
৩.৭৫ |
বি.দ্ৰ. * |
7. |
সৰিয়হৰ খেৰ |
১.৫ |
20:1 |
8. |
আলুৰ বাকলি |
১.৫ |
25:1 |
9. |
ঘেহুঁৰ খেৰ |
০.৩ |
128:1 |
* বি.দ্ৰ.. :- ডাটা উপলব্ধ নহয়
সাধাৰণ ব্যৱহৃত ইন্ধন |
কেলৰীৰ মূল্য, কিলো কেলৰীত |
তাপৰ দক্ষতা |
জৈৱ গেছ |
4713/মি3 |
60% |
গোবৰ পিঠা |
2093/কেজি |
11% |
কাঠ |
4978/ কেজি |
17.3% |
ডিজেল (এইচ এচডি) |
10550/ কেজি |
66% |
কেৰাচিন |
10850/ কেজি |
50% |
পেট্ৰল |
11100/ কেজি |
--- |
ইন্ধনৰ নাম |
কেৰাচিন |
কাঠ |
গোবৰ পিঠা |
কাঠ-কয়লা |
কোমল কয়লা |
বিউটেন |
অগ্নিশালৰ তেল |
কয়লা গেছ |
বিদ্যুত |
1 মি3 জৈৱ গেছৰ সমতুল্য পৰিমান |
0.620 |
3.474 কেজি |
12.296 কেজি |
1.458 কেজি |
1.605 কেজি |
0.433 কেজি |
0.4171 |
1.177 মি3 |
4.698 কি.ৱা |
ক্ৰমিক নং. |
ব্যৱহাৰ |
আৱশ্যকীয় পৰিমান |
1. |
ৰন্ধন |
336 - 430 1/ দিনে / ব্যক্তি |
2. |
গেছ স্তভ |
330 1/ hr /5 চে.মি বাৰ্ণাৰ |
470 1/hr/10 চে.মি বাৰ্ণাৰ |
||
640 1/hr/15 cm burner |
||
3. |
বাৰ্ণাৰ গেছ লেম্প |
126 1/100 ৱাট ফিলামেন্ট লেম্প, লাইটিং লেম্পৰ সমান |
70 1/ঘন্টা/1 মেন্টল লেম্প |
||
140 1/ ঘন্টা/2 মেন্টল লেম্প |
||
1691/লি./3 মেন্টল লেম্প |
||
4. |
Dual fuel engine |
425 1/অশ্ব পাৱাৰ/ঘন্টা |
মডেল :
ক্ষমতা :
ক্ৰমিক নং |
উপাদান |
সংখ্যা |
ৰেট/ ইউনিট সংখ্যা |
ব্যয় |
1. |
মাটিৰ কাম |
|
|
|
2. |
ইটা |
|
|
|
3. |
চিমেন্ট |
|
|
|
4. |
বালি |
|
|
|
5. |
ধাতু/শিল |
|
|
|
6. |
পদ্ধতিৰ নিমাৰ্ণৰ বাবে দিনে আৱশ্যক হোৱা দক্ষ বনুৱা |
|
|
|
7. |
পদ্ধতিৰ নিমাৰ্ণৰ বাবে দিনে আৱশ্যক হোৱা অদক্ষ বনুৱা |
|
|
|
8. |
এ.চি পাইপ (যেতিয়া প্ৰয়োজন) |
|
|
|
9. |
গেছ হল্ডাৰ |
|
|
|
10. |
পাইপ আৰু ইয়াৰ বহুউৱা আকাৰত |
|
|
|
11. |
গেছ বাৰ্ণাৰ/চুলা |
|
|
|
12. |
গেছ লেম্প (যেতিয়া প্ৰয়োজন) |
|
|
|
13. |
যদি অন্য উপাদান আৱশ্যক হয়,তাৰ বিশেষ বণৰ্নাৰ উপাদান |
|
|
|
14. |
যাতায়তৰ ব্যয় |
|
|
|
১) সাৰ সংগ্ৰহ পাত্ৰৰ নমুনা
২) গেছ হল্ডাৰৰ নমুনা
৩) ভিতৰৰ চৌব্বাচ্চা
N |
P2O5 |
K2O |
|
জৈৱগেছৰ মিশ্ৰণ |
1.4 |
1.0 |
0.8 |
ফামৰ্ত পোৱা সাৰ (এফ ৱাই এম) |
0.5 |
|
0.5 |
টাউনত পোৱা দ্ৰব্য |
1.5 |
1.0 |
1.5 |
পাক ঘৰ, বিভিন্ন কেন্টিন আৰু বিএআৰচি অঞ্চল বিলাকৰ পৰা নির্গত হোৱা বর্জ্য পদার্থৰ পৰা নার্চাৰী চাইটত পৰিবেশ সহায়কাৰী বায়'গেছ প্লেন্ট তৈয়াৰ কৰা হৈছে। কেন্টিনৰ পৰা পোৱা সকলো ধৰনৰ বর্জ্য পদার্থই এই প্লেন্টত ব্যৱহাৰ কৰিব পৰা যাব বুলি উল্লেখ কৰা হৈছে।
বায়'গেছ প্লেন্টত তলত উল্লেখ কৰা বিষয়বস্তু বিলাক থাকিব লাগেঃ-
পদ্ধতি
পাক ঘৰৰ পৰা পোৱা শাক-পাচলিৰ বেয়া অংশবোৰ, নষ্ট হৈ যোৱা ৰন্ধা বস্তুবোৰ আৰু নৰন্ধা খাদ্য, পেলাবলগীয়া চাহ পাত, গাখীৰ আৰু গাখীৰৰ পণ্যৰ বেয়া অংশ ইত্যাদি বর্জ্য পদার্থবোৰ এই প্লেন্টত প্রক্রিয়াকৰণ কৰা হয়।
পাকঘৰৰ বর্জ্যবোৰ নিয়াৰ সময়ত কিছু পৰিমাণে সাৱধানতা অৱলম্বন কৰিব লগা হয় :
নাৰিকলৰ খোলা, বাকলি, কনীৰ খোলা, পিঁয়াজৰ বাকলি আৰু হাড়বোৰৰ বাবে এটা পৃথক পাত্র ৰাখিব লাগে। এইবোৰ কিন্তু বায়'গেছ প্লেন্টত প্রক্রিয়াকৰণ কৰা নহয়।
সৰু আয়তনৰ বেলেগ বেলেগ পাত্র (5 লিটাৰ ধাৰণ ক্ষমতাযুক্ত)লৈ তাত সেমেকা বর্জ্য পদার্থবোৰ সংগ্রহ কৰিব লাগে (বেয়া হৈ যোৱা নাইবা পুৰণি খোৱা বস্তুৰ বর্জ্য)। শাক-পাচলিৰ বর্জ্যবোৰ যেনেঃ বিভিন্ন শাক-পাচলিৰ বাকলি, গেলা আলু আৰু টমেটো, ধনীয়া পাত ইত্যাদিবোৰ এটা 5 কিলোৰ বেগত ভৰাই থ'ব লাগে। এইটো অৱশ্যই মনত ৰখা উচিত যে এইধৰনৰ পৃথকীকৰণটো বায়'গেছৰ প্লেন্টটোক সুচাৰুৰূপে চলাবৰ বাবে বৰকৈ প্রয়োজন।
বিএআৰচি-ত প্রচলিত ডিজাইনৰ দুটা গুৰুত্বপূর্ণ বিকল্প আছে :
প্রিডাইজেষ্টাৰ প্লেন্টত অধিক উচ্চ তাপমান ব্যৱহাৰ কৰা হয়। প্রিডাইজেষ্টাৰ প্লেন্টত থার্মোফিলিচৰ বৃদ্ধিটো গৰম পানীৰ সৈতে মিহলাই 55-60o চেন্ট্রিগেডত ৰখা হয়। এই গৰম পানী খিনি সৌৰ হিটাৰৰ পৰা পোৱা যায়।
কঠিন বর্জ্য পদার্থৰ এটা বায়'গেছ প্লেন্ট সুচাৰুৰূপে চলোৱাটো নির্ভৰ কৰে বর্জ্য পদার্থখিনি কিমান কার্যকৰী ভাবে কোনো সমষ্যা নকৰাকৈ আৰু প্লেন্টটো বন্ধ নোহোৱাকৈ চলাব পাৰি তাৰ ওপৰত। প্লেন্টটো সাধাৰনতে বন্ধ তেতিয়া হয় যেতিয়া ঘন বায়'মাচ বিলাকক মাইক্রোঅর্গেনিজম বিলাকে প্রক্রিয়াকৰণ কৰিব নোৱাৰে। এই সমষ্যাৰ যুক্তিপূর্ণ সমাধান হ'ল কঠিন বর্জ্য বিলাকক লেপেটীয়া তৰল পদার্থলৈ ৰূপান্তৰিত কৰা, তেতিয়া হ'লে মাইক্র'বিয়েল প্রক্রিয়াৰ বাবে যথেষ্ট সুবিধা হয়। এটা উচ্চ ক্ষমতা সম্পন্ন মিক্সাৰৰ দ্বাৰা এই কঠিন বর্জ্য পদার্থ বিলাকক লেপেটীয়া তৰল পদার্থলৈ ৰূপান্তৰিত কৰিব পৰা যায়।
প্রিডাইজেচন টেঙ্কৰ পিছত, তৰল বর্জ্য পদার্থবোৰ প্রধান টেঙ্কত প্রবেশ কৰে, য'ত মিথানোককাচ গ্রুপৰ আর্কবেক্টেৰিয়াৰ লগত মিহলি হৈ এনাৰ'বিক প্রক্রিয়াকৰণৰ কাম আৰম্ভ হয়। এই বেক্টেৰিয়াবোৰ প্রাকৃতিকভাবে কোনো জন্তুৰ (পশু) পৌষ্টিক নালীত থাকে। প্রধানত এই তৰল পদার্থত থকা চেলুলজিক পদার্থৰ পৰা মিথেন গেছ তৈয়াৰ হয়।
এই অজীর্ণ লিগনোচেলুল'জিক আৰু হেমিচেলুল'জিক বস্তুবোৰ ইয়াৰ পিছত প্রতিষ্ঠাপক টেঙ্কলৈ পৰিবাহিত হয়। প্রায় এমাহ মানৰ পিছত গৈ উচ্চ গুণমান সম্পন্ন সাৰ প্রতিষ্ঠাপক টেঙ্কৰ পৰা খান্দি উলিয়াব লাগে। তেতিয়া সেই সাৰৰ কোনো প্রকাৰৰ দূর্গন্ধ নেথাকে। জীৱদেহাৰ গেলা পচা অংশখিনি মিহলি হৈ তৈয়াৰ হোৱা এই জৈৱ বিষয়বস্তুখিনি অতি উচ্চ মাত্রাৰ সাৰুৱা হয় আৰু ইয়াৰ ফলত মাটিও যথেষ্ট পৰিমাণৰ সাৰুৱা হয়।
যিহেতু গেছখিনি প্রধান টেঙ্কত গৈ জমা হয়, সেইবাবেই গেদখিনি লাহে লাহে জমা হৈ ওপৰলৈ উঠি আহিব ধৰে। সর্বাধিক 8 ফুট গেদৰ বাবে 3 ৰ 35এম গেছ জমা হয়। এই গেছ খিনিত মিথেন (70 - 75%), কার্বন ডাইঅক্সাইড (10-15%) আৰু জলীয় বাস্প (5-10%) থাকে। এই গেছক জি আই পাইপ লাইনৰ যোগেদি লেম্প পোষ্টলৈ নিয়া হয়। ঘনীভূত জলীয় বাস্পৰ বাবে নালী তৈয়াৰ কৰি দিয়া হয়। এই গেছৰ সাহায্যত নীলা বৰণীয়া পোহৰ তৈয়াৰ হয় আৰু ৰন্ধাৰ কামত এই গেছ ব্যৱহাৰ কৰিব পৰা যায়।
এই প্লেন্টত তৈয়াৰ হোৱা গেছখিনি প্লেন্টৰ চৌদিশে দিয়া পোহৰৰ বাবে ব্যৱহাৰ কৰা হয়। তৈয়াৰ হোৱা সাৰ খিনি অধিক উচ্চ মাত্রাৰ হয় আৰু ইয়াক পথাৰত মাটি সাৰুৱা কৰিবৰ বাবে ব্যৱহাৰ কৰা হয়।
এই বায়'গেছৰ সফলতা খিনি প্রধানকৈ নির্ভৰ কৰে কিমান ধুনীয়াকৈ ৰন্ধা ঘৰৰ পৰা পোৱা বর্জ্য পদার্থবোৰ পৃথকীকৰণ কৰা হয় তাৰ ওপৰত। যিবিলাক পদার্থ সুচাৰুৰূপে এটা বায়'গেছ প্লেন্ট চলাবলৈ বাধা দিব পাৰে, সেইবোৰ হ'ল নাৰিকলৰ খোলা, বাকলি, কনীৰ খোলা, পিঁয়াজৰ বাকলি, হাড়, প্লাষ্টিকৰ টুকুৰা ইত্যাদি। স্টীলৰ ব্যবহূত সামগ্রী যেনে, বাচন বর্তন, সা-সঁজুলী ইত্যাদিবোৰে প্লেন্টত প্রবেশ কৰিলে প্লেন্টটো নষ্ট হৈ যোৱাৰ সম্ভাবনা থাকে, পিঁয়াজৰ বাকলি, নাৰিকলৰ বাকলি আৰু প্লাষ্টিকৰ টুকুৰা বিলাকে প্রিডাইজেষ্টাৰ আৰু প্রধান ডাইজেচন টেঙ্কৰ মাইক্র'বিয়েলৰ ওপৰত ক্ষতিকৰ প্রভাব পেলায় আনকি প্লেন্টটো সম্পূর্ণকৈ নষ্ট কৰিও দিব পাৰে।
উৎস: আইএনডিজি দল
শেহতীয়া উন্নীতকৰণ: : 6/21/2020
গোবৰ গেছ উৎপাদন সৰঞ্জামৰ পৰা নিৰ্গত গেছৰ ব্যৱহাৰ