আন প্ৰানীৰ দৰে মাছৰো বহু ধৰণৰ ৰোগ হোৱা দেখা যায়৷ ইয়াৰ ভিতৰত মাছৰ “মহামাৰী ঘাঁ লগা ৰোগ” চমুকৈ ইংৰাজীত EUS অন্যতম৷ ই এক সংক্ৰামক ৰোগ৷ পুখুৰীত এবাৰ দেখা দিলে সহজতে মাছক ৰক্ষা কৰিব পৰা নাযায়৷ ফলত মীন পালক সকলে বহু লোকচানৰ সন্মুখীন হব লগা হয়৷ সেয়ে মীনপালক সকলে এই ৰোগৰ পৰা পৰিত্ৰাণ পাবলৈ অলপ সতৰ্কতা অৱলম্বন কৰা উচিত৷ পুখুৰীত ৰোগ দেখা দিলে নিৰাময়ৰ বাবে কি যত্ন লোৱা উচিত তাকে মীনপালক সকলক জনাবলৈ ইয়াত প্ৰয়াস কৰা হৈছে৷
১৯৭২ চনত পোন প্ৰথমে অষ্ট্ৰেলিয়াৰ কেতবোৰ জলাশয়ত এই ৰোগ দেখা দিছিলে ৷ ১৯৮৮ চনৰ মে’ মাহৰ প্ৰথমে ভাৰতবৰ্ষৰ ত্ৰিপুৰা, মেঘালয় আৰু অসমৰ মুকলি জলাশয় বোৰত দেখা দিয়ে৷ পিছত ক্ৰমে ভাৰতবৰ্ষৰ প্ৰায় ৰাজ্যলৈ বিয়পি আনকি আবদ্ধ জলাশয় তথা পুখুৰী আদিতো এই ৰোগৰ প্ৰভাৱ পৰে ৷
উত্তৰ পূব ভাৰতত বিশেষকৈ অসম মেঘালয়, ত্ৰিপুৰা আৰু পশ্চিমবঙ্গত শীতকালত হোৱা দেখা যায় ৷ দক্ষিণ ভাৰতত বাৰিষাৰ পিছত জুলাই আগষ্ট আৰু নম্বেবৰ-ডিচেম্বৰ মাহত এই ৰোগ হোৱা দেখা যায় ৷
অলুনীয়া পানী (Freshwater) আৰু লুণীয়া পানীৰ (Brackishwater) প্ৰায়বোৰ মাছেই এই ৰোগৰ দ্বাৰা আক্ৰান্ত হয় ৷ অসমৰ মুকলি জলাশয়ত থকা সকলো প্ৰকাৰৰ মাছেই আক্ৰান্ত হোৱা দেখা যায়৷ প্ৰধানকৈ পুখুৰীত থকা অলাগতিয়াল মাছ শাল, শ’ল, গৰৈ, ছেঙেলি, পুঠি, মোৱা, টোৰা আদি থাকিলে প্ৰথমতে ইহঁতৰ গাত হোৱা দেখা যায় ৷ পিছতহে মিৰিকা, ৰৌ, বাহু, কুঁৰহী, মালি, চিলভাৰ কাৰ্প, কমন কাৰ্প আদি মাছৰ গাত হোৱা দেখা যায়৷
প্ৰথমতে মাছৰ মূৰটোৰ পিছৰ গা অংশত বা গাটোৰ দুয়োকাষে পাতল তেজৰ টোপোলা লাগি থকা যেন দেখি৷ টোপোলাবোৰ পিছত বহল হয় আৰু গাৰ অন্য ভাগলৈ বিয়পি টেমুনা আঁকাৰৰ হয়৷ আনহাতে টেমুনাৰ তলৰ ফালৰ বাকলিবোৰ কোমল হৈ পৰে৷ শেষত টেমুনাবোৰ ফাঁটি তেজ পুজবোৰ ওলাই ঘাঁৰ সৃষ্টি কৰে৷ বাকলিবোৰ এৰাই ঘাঁ বোৰ দ' গাতহৈ হাড় বা কাইটবোৰ ওলাই পৰে আৰু তেতিয়াই মাছবোৰ মৰিবলৈ আৰম্ভ কৰে৷ এই ৰোগক Epizootic Ulcerative Syndrome চমুতে EUS বা ‘মহামাৰী ঘাঁ লগা ৰোগ’ বুলি কোৱা হয়৷ তাৰোপৰি পুখুৰীত এইৰোগ দেখা দিলে মাছবোৰৰ চলন-ফুৰণ সলনি হয় আৰু পানীৰ ওপৰিভাগলৈ শ্বাস প্ৰশ্বাস লোৱা দেখা যায়৷
বৰ্ত্তমান সময়লৈকে ৰোগৰ প্ৰকৃত কাৰণ জনা হোৱা নাই ৷ তথাপি বহু দেশৰ মীন বৈজ্ঞানিকে ইয়াক ভেকুঁৰজনিত (Fungal Disease) বেমাৰ বুলিহে একমতত উপনীত হৈছে ৷ এই বেমাৰৰ লগত অন্য বীজাণুবোৰৰো সহযোগ দেখা যায় ৷ তাৰপোৰি পৰিবেশ আৰু পানীৰ গুণা-গুণৰো প্ৰভাৱো নুই কৰিব নোৱাৰি ৷
ক) সঠিক সংখ্যাৰ মাছ পুখুৰীত মজুত কৰিব লাগে৷
খ) সঠিক পৰিমাণৰ উপযুক্ত খাদ্য যোগান ধৰিব লাগে৷
গ) অলাগতিয়াল মাছ গৰৈ, শাল, শ’ল, ছেঙেলি, মোৱা, পুঠি, টোৰা আদি মাছ পালন পুখুৰীৰ পৰা আঁতৰাই ৰাখিব লাগে৷
ঘ) পালন পুখুৰীৰ লগত বাহিৰা জলাশয়ৰ কোনো সংযোগ ৰাখিব নালাগে৷
ঙ) শীতকাল পৰাৰ আগে আগে পুখুৰীত চূণ ব্যৱহাৰ কৰি পানীখিনি ক্ষাৰকীয় অৱস্হাত ৰাখিব লাগে ৷
চ) মাজে সময়ে পুখুৰীৰ পানীত পটাছ দি থাকিব লাগে৷
ছ) শীতকালত সঘনাই জাল মাৰিব নালাগে৷
জ) আনৰ পুখুৰীত ব্যৱহাৰ কৰা জাল বা সৰঞ্জাম ব্যৱহাৰ কৰিব নালাগে বা কৰিলেও পটাছ পানীত ডুবাই ৰ’দত শুকাই লৈহে ব্যৱহাৰ কৰিব লাগে৷
ঝ) মাজে সময়ে বিশেষকৈ শীতকালৰ সময়ছোৱাত পুখুৰীত থকা মাছৰ চলন-ফুৰন আৰু মাছৰ স্বাস্হ্যৰ বুজ ল’ব লাগে ৷
ঞ) বেমাৰ দেখা পোৱাৰ লগে লগে নিৰাময়ৰ ব্যৱস্হা লব লাগে ৷
ট) পুখুৰীত চূণ আৰু ঔষধ প্ৰয়োগৰ দিনটোত মাছক খাদ্য দিব নালাগে ৷
আগতীয়াকৈ লব লগা ব্যৱস্হা
ৰোগত আক্ৰান্ত হোৱা পুখুৰীটো সৰু হলে সম্পূৰ্ণৰূপে সিঁচি ৰ’দত শুকাই চূণগুড়ি ছটিয়াই হাল বাই দিব লাগে ৷ ইয়াৰ ২-৩ দিনমান পিছত পানী ভৰাই নতুনকৈ প্ৰস্তুত কৰি মাছপোনা এৰি পালন কৰিব লাগে৷ ৰোগত আক্ৰান্ত হোৱা পুখুৰীটো যদি সিঁচিব নোৱাৰি পুখুৰীত থকা আটাইবোৰ মাছ উঠাই দিব লাগে আৰু পিছত চূণ আৰু পটাছ প্ৰয়োগ কৰি নতুনকৈ মাছপোনা এৰি পালন কৰিব লাগে৷
শীতকাল আৰম্ভ হোৱাৰ আগে আগে তলত উল্লেখ কৰা আগতীয়াকৈ ল’ব লগা ব্যৱস্হাৰ যিকোনো যিকোনো এটাৰ ব্যৱস্হা নিজৰ সুবিধামতে পুখুৰীত প্ৰয়োগ কৰাটো অতি প্ৰয়োজনীয়৷
ক) চূণ আৰু পটাছৰ প্ৰয়োগ: শীতকাল (চেপ্তেম্বৰ – অক্টোবৰ) আৰম্ভহোৱাৰ আগতে প্ৰতিবিঘা পানী কালিত চূণ ১০-১৫ কি: গ্ৰা: আৰু পটাছ ৪-৫ মিলিগ্ৰাম প্ৰতিলিটাৰ পানী হিচাবত পুখুৰীত দিব লাগে৷ বা
খ) চুক্ৰিনা ডব্লিউএচ (Sukrina W.S.): শীতকাল (চেপ্তেম্বৰ – অক্টোবৰ) আৰম্ভ হোৱাৰ আগতে প্ৰতিবিঘা পানী কালিত চূণ ১০- ১৫ কি: গ্ৰা: ব্যৱহাৰ কৰি চুক্ৰিনা ডব্লিউ এচ ৫০০ মিলিলিটাৰ অলপ পানীত মিহলাই পুখুৰীৰ পানীত ছটিয়াই ঢৌ খেলিব লাগে ৷
আগতীয়াকৈ ব্যৱস্হা ল’লেও পুখুৰীত ৰোগ হোৱা দেখা যায় ৷ সেয়েহে ৰোগৰ প্ৰভাৱৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰি তলত দিয়া ব্যৱস্হা সমূহৰ যিকোনো এটা ব্যৱস্হা সমূহৰ যিকোনো এটা ব্যৱস্হা উপযুক্ত সময়ত গ্ৰহণ কৰি নিয়ন্ত্ৰণ কৰিব লাগে ৷ ইয়াৰ উপৰিও এন্টিবায়টিক (অক্সিটেট্ৰাচাইক্লিন বা ইৰিথ্ৰমাইচিন বা টেৰামাইচিন পাউদাৰ; ভেটেনাৰী গ্ৰেড) ৬০-১০০ মিলিগ্ৰাম প্ৰতি কি: গ্ৰা: মাছৰ খাদ্যৰ লগত মিহলাই ৭-১০ দিনলৈকে খাবলৈ দিব লাগে ৷
১ ৷ চূণ আৰু পটাছ প্ৰযোগ: পানীৰ পিএইচৰ (pH) ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰি চূণ ৩০-৯০ কি: গ্ৰা: প্ৰতিবিঘা পানীকালিত দিব লাগে আৰু লগতে পটাছ ৪-৫ মিলিগ্ৰাম প্ৰতিলিটাৰ পানীত পুখুৰীত দিব লাগে বা পটাছ ১০ মিলিগ্ৰাম প্ৰতিলিটাৰ পানী হিচাবত প্ৰয়োজনীয় পৰিমাণৰ পানীলৈ পটাছ মিহলাই ৰোগী মাছক ১০-১৫ মিনিটমান সময় ডুবাই ৰাখি পুখুৰীত এৰি দিব লাগে ৷
২ ৷ নিমখ প্ৰয়োগ: নিমখ ৮-১০ কি: গ্ৰা: প্ৰতিবিঘা পানী কালি হিচাপত পুখুৰীত ছটিয়াই দিব লাগে বা ৩-৪ শতাংশৰ প্ৰয়োজনীয় নিমখ পানী তৈয়াৰ কৰি পুখুৰীৰ পাৰতে বেমাৰ হোৱা মাছক ডুবাইদি তৎক্ষণাত পুখুৰীত এৰিব লাগে ৷ নিমখ পানীত মাছক বেছি সময় ৰাখিলে মাছ মৰি যায়৷
৩ ৷ হালধি আৰু চূণ প্ৰয়োগ: হালধি (কেচা আৰু গুড়ি) ১: ১০ অনুপাতত অৰ্থাৎ ১ কি: গ্ৰা: হালধি ১০ কি: গ্ৰা: চূণৰ লগত মিহলি কৰি প্ৰতিবিঘা পুখুৰীত পানী ছটিয়াই ঢৌ খেলি দিব লাগে ৷ অৱশ্যে সমানে দুভাগ কৰি প্ৰথম ভাগ দিয়াৰ ৭ দিন পিছত দ্বিতীয় ভাগ দিলে ভাল ফল পোৱা যায়৷
৪ ৷ ব্লিচিং পাউদাৰ প্ৰয়োগ: প্ৰতিবিঘা পানীকালিত চূণ ১০-১২ কি: গ্ৰা: পূখুৰীত দিব লাগে আৰু ইয়াৰ ৭ দিন পিচত ১ পি পি এম ব্লিচিং পাউদাৰ পুখুৰীৰ পানীত দিব লাগে৷
৫ ৷ চিফাক্স প্ৰয়োগ: প্ৰতিবিঘা পানীকালিত চিফাক্স ২০০ মিলিলিটাৰ পানীত মিহলাই পুখুৰীটোৰ উপৰিভাগত ছটিয়াই ঢৌ খেলি দিব লাগে ৷
৬ ৷ চুক্ৰিনা ডব্লিউ এচ প্ৰয়োগ: প্ৰতিবিঘা পানীকালিত চূণ ১০-১২ কি: গ্ৰা: দিব লাগে, পিছত চুক্ৰিনা ডব্লিউ এচ ৫০০ মিলিলিটাৰ অলপ পানীত মিহলি কৰি পুখুৰীৰ পানবীৰ উপৰিভাগত ছটিয়াই ঢৌ খেলি দিব লাগে ৷ প্ৰথম বাৰ দিয়াৰ ১৫ দিন পিছত আকৌ ৫০০ মিলিলিটাৰ চুক্ৰিনা ডব্লিউ এচ একেদৰে পুখুৰীত দিব লাগে৷
বি: দ্ৰ:
ক) ৰোগ দেখা দিয়াৰ লগে লগে নিয়ন্ত্ৰণ কৰাটো জটিল৷ সেয়ে মীন কাৰিকৰী বিষয়াৰ পৰামৰ্শ লোৱা উচিত৷
খ) চূণ সদায় পানীৰ পি এইচৰ (pH) ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰি প্ৰয়োগ কৰাটো ভাল, অৱশ্যে ৰোগাক্ৰান্ত পুখুৰীত অলপ বেছিকৈ প্ৰয়োগ কৰিব পাৰি৷
গ) আটাইবোৰ দেশী-বিদেশী পালিত মাছৰ ভিতৰত মিৰিকা মাছ এই ৰোগৰ দ্বাৰা খোব আক্ৰান্ত হয়৷ সেয়ে আক্ৰান্ত হোৱা পুখুৰীত মিৰিকা মাছ এৰিব নালাগে যেতিয়ালৈকে পুখুৰীত মাছৰ প্ৰভাৱ নকমে৷
ঘ) ৰোগ দেখা দিয়া সম্ভাৱনা থকা পুখুৰীত শীতকাল আৰম্ভ হোৱাৰ আগতে ডাঙৰ হোৱা মাছবোৰ উঠাই বিক্ৰী কৰি সম সংখ্যক সৰু মাছেৰে পুখুৰী মজুত কৰিব লাগে৷
ঙ) পানীৰ পৰিমাণ: পুখুৰীৰ দৈৰ্ঘ্য, প্ৰস্হ আৰু গভীৰতাক মিটাৰত জোখ লৈ ইহঁতৰ পূৰণফলক ১০০০ ৰে পূৰণ কৰিলে পূখুৰীত কিমান লিটাৰ পানী আছে সহজতে জানিব পাৰি ৷ অৰ্থাৎ (দৈৰ্ঘ্য মি: x প্ৰস্হ মি: x গভীৰতা মি: ) x ১০০০ লিটাৰ৷
১ ৷ চূণ, নিমখ, হালধি: সাধাৰণতে ব্যৱহাৰিত হোৱা সামগ্ৰী সমূহ বজাৰৰ সকলো ঠাইত পোৱা যায় ৷
২ ৷ পটাছ (পটাছিয়াম পাৰমেংগানেট): কৃষি সামগ্ৰী বিক্ৰী কৰা দোকান সমূহৰ পোৱা যায় ৷
৩ ৷ ব্লিচিং পাউদাৰ : সাধাৰণতে ব্যৱহাৰ কৰা সামগ্ৰী, কৃষিজাত সামগ্ৰী বিক্ৰী কৰা দোকান সমূহত পোৱা যায় ৷
৪ ৷ এন্টিবায়’টিক : টেট্ৰাচাইক্লিন হাইড্ৰক্সইড, ইৰিথ্ৰমাইচিন, টেৰামাইচিন (ভেটেনাৰী গ্ৰেড) পাউদাৰ সকলো ঔষধৰ দোকানত পোৱা যায় ৷
৫ ৷ চিফাক্স, চুক্ৰিনা ডব্লিউএচ: চহৰত কোম্পানীৰ দ্বাৰা অনুমোদিত মাছৰ অন্যান্য সামগ্ৰী সমূহ বিক্ৰী কৰা ব্যৱসায়ীৰ ওচৰত পোৱা যায় ৷
উৎস: অসম কৃষি বিশ্ববিদ্যালয়।
শেহতীয়া উন্নীতকৰণ: : 4/1/2020
কচুঁশাকৰ লগত মাছৰ জালুকীয়া আঞ্জাৰ প্ৰস্তুত প্ৰণালী
আলংকৰিক মাছৰ ব্যৱসায়েৰে স্বাৱলম্বী পাৰ্থৰথি হাজৰিক...
অসমীয়াৰ প্ৰিয় খাদ্য মাছৰ গুণ
অসমৰ থলুৱা আলংকাৰিক মাছৰ চাহিদা