আপোনাৰ সন্তানক ক’ত নামভৰ্তি কৰাব?

উচ্চ মাধ্যমিক আৰু উচ্চতৰ মাধ্যমিক শিক্ষান্ত পৰীক্ষাৰ ফলাফল বাহিৰ হো‌ৱাৰ লগে লগেই ছাত্ৰ-ছাত্ৰী তথা অভিভা‌ৱকৰ চিন্তাৰ বিষয়বস্তু হৈ পৰে তেওঁ কোনখন মহাবিদ্যালয়ত পঢ়িব খোজে আৰু কোনকেইখনত আসন প‌ো‌ৱাৰ সম্ভা‌ৱনা আছে। আজিৰ প্ৰেক্ষাপটত এই চিন্তা সঁচাকৈয়ে এক উদ্বেগকাৰী বিষয় হিচাপে পৰিগণিত হৈছে।

ভাল শিক্ষানুষ্ঠানৰ সংজ্ঞা

এখন ভাল মহাবিদ্যালয়ত পঢ়িবলৈ সুযোগ পালেই  এজন শিক্ষাৰ্থীয়ে পৰীক্ষাত ভাল ফলাফল দেখু‌ৱাব পাৰে বুলি আমাৰ সমাজত ইতিমধ্যেই এক দৃঢ় ধাৰণাই খোপনি পুতি আছে। সেয়েহে, একমাত্ৰ উচ্চ শতাংশৰ নম্বৰ দখল কৰি পৰীক্ষাত সুকীৰ্তিৰে উত্তীৰ্ণ হ’বৰ বাবেই আমি আমাৰ সন্তানক এখন ভাল শিক্ষানুষ্ঠানত পঢ়ুৱাব খোজোঁ। পিছে এই ‘ভাল শিক্ষানুষ্ঠান’ৰ সংজ্ঞাটোনো কি? আমাৰ অধিকাংশ অভিভা‌ৱকেই এই সংজ্ঞাটো মূলত: দুটা কথাৰ ভিত্তিত নিৰ্ধাৰণ কৰে:

ক) যিখন শিক্ষানুষ্ঠানত উচ্চ নম্বৰ প্ৰাপ্ত শিক্ষাৰ্থীৰ সংখ্যা বেছি হয়

খ) যিখন শিক্ষানুষ্ঠানৰ নাম কাগজে পত্ৰই অথবা মানুহৰ মুখে মুখে ‘ভাল’ বুলি জনাজাত।

আৰু আমাৰ বোধেৰে এখন ভাল শিক্ষানুষ্ঠান হৈছে এনে এক অনুষ্ঠান যি এটি মান‌ৱ কিশোৰক তাৰ জন্মভূমিৰ সতে পৰিচয় কৰায়, তাৰ যিসকল ককাক-আজোককাকৰ জী‌ৱন-জোৰা সাধনা তথা অৰিহণাৰ বাবে সি তাৰ বৰ্তমানক পাইছে, সিবোৰৰ বিষয়ে জ্ঞান দিয়ে, মান‌ৱ-জাতিয়ে আ‌ৱিষ্কাৰ কৰা প্ৰকৃতিৰ চূড়ান্ত সত্যবোৰৰ সতে চিনাকী কৰি দিয়ে ,অনা‌ৱিষ্কৃত ৰহস্যবোৰৰ বিষয়ে অধ্যয়ন কৰিবলৈ ভা‌‌বুক আৰু দাৰ্শনিক কৰি তোলে , সতেজ আৰু প্ৰফুল্লিত মন এটাৰ বাবে সাহিত্য-সংস্কৃতিৰ চৰ্চা কৰিবলৈ শিকায় ,সকলো প্ৰাণীৰে প্ৰতি সহানুভ‌ৱ হ’বলৈ শিকায়,  অভিজ্ঞতা আৰু অধ্যয়নৰ পৰা ওপজা জ্ঞানৰ যথাৰ্থ মূল্যায়ণ কৰিবলৈ শিকায়, দয়া-মমতা সহনশীলতা আদি মান‌ৱীয় গুণেৰে বিভূষিতা হৈ নিজৰ ব্যক্তিত্বক গঢ় দি সমাজৰ প্ৰগতি আৰু শান্তিৰ বাবে অৰ্জিত বিদ্যাৰ প্ৰকৃত ব্য‌ৱহাৰিক প্ৰয়োগ কৰিবলৈ শিকায় । এনে শিক্ষানুষ্ঠানেই হৈছে মানুহ গঢ়াৰ কমাৰশাল । সমসাময়িক সময়ত সমগ্ৰ পৃথি‌ৱীতে সুখ্যাতিৰে জিলিকি ৰো‌ৱা প্ৰাচীন ভাৰতীয় বিশ্ববিদ্যালয়সমূ্হক বাদ দি বৰ্তমানে এনে আদৰ্শ শিক্ষানুষ্ঠান কেইখননো আছে সেয়াও বিচাৰ্যৰ বিষয়।

গভীৰ আদৰ্শগত ধ্যান-ধাৰণাৰে বিচাৰ নকৰি,আমি যদি ব্য‌ৱহাৰিক দৃষ্টিভংগীৰে লক্ষ্য কৰোঁ, তেন্তে আজিৰ দিনত এখন ভাল শিক্ষানুষ্ঠান বুলিলে ভাল শৈক্ষিক পৰি‌ৱেশে বিৰাজ কৰা;  উচ্চ শিক্ষিত আৰু শিক্ষাদান নিয়াৰী তথা শুদ্ধকৈ কৰিব পৰা, ছাত্ৰ-ছাত্ৰীৰ মানসিক স্তৰক বুজিবপৰা ভাল Communicator শিক্ষক থকা, শৈক্ষিক আঁচ-বাব তথা সঁজুলী পূ্ৰ্ণমাত্ৰাই উপলব্ধ হো‌ৱা শিক্ষানুষ্ঠানকেই আমি বুজি প‌ো‌ৱা উচিত। অ‌ৱশ্যে আমাৰ বহু শিক্ষানুষ্ঠানে আজিকালি এই তিনিটা কাৰকৰ যিকোনো এটা থাকিলেই নিজকে বহু ভাল শিক্ষানুষ্ঠান বুলি জাহিৰ কৰি ফুৰে।

এটা কথা এইখিনিতে উল্লেখ কৰিব লাগিব যে, মেধাসম্পন্ন শিক্ষাৰ্থীয়ে অ‌ৱশ্যে এজন ভাল Guideঅথবা গুৰুৰ সংস্পৰ্শত নিয়াৰীকৈ পঢ়া-শুনা কৰিলেই যিকোনো শিক্ষানুষ্ঠান অথবা অনানুষ্ঠানিকভা‌ৱেই পৰীক্ষাত ভাল ফলাফল দেখু‌ৱাবলৈ সক্ষম হয়।

ভাল শিক্ষানুষ্ঠান কেনেকৈ বাচি উলিয়াব?

সুনিৰ্দ্দিষ্ট কিছুমান মাপ-কাঠিৰে চালি-জাৰি চাই দেশজুৰি চলো‌ৱা সমীক্ষাৰ ভিত্তিত আমাৰ দেশৰ কেইবাখনো বহুল-প্ৰচাৰিত আলোচনী তথা বাতৰি-কাকতে ভিন-ভিন শৈক্ষিক ক্ষেত্ৰৰ ‘শ্ৰেষ্ঠ শিক্ষানুষ্ঠান’ কেইখন প্ৰতি বছৰে বাচনি কৰি তালিকা প্ৰকাশ কৰে।এই সমীক্ষাবোৰৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰিয়ো আমি দেশৰ উৎকৃষ্ট শিক্ষানুষ্ঠানসমূহৰ বিষয়ে জানিব পাৰোঁ।

এই আপাহতে জনাওঁ যে , জনপ্ৰিয় আলোচনী ‘ইণ্ডিয়া টুডে’ ৰ ইং. ২০১৩ বৰ্ষৰ সমীক্ষাত ইঞ্জিনীয়াৰিঙৰ শাখাত  ভাৰতৰ ভিতৰতে শ্ৰেষ্ঠ শিক্ষানুষ্ঠানসমূহৰ ভিতৰত ৯ম স্থান দখল কৰিছে আমাৰ উত্তৰ গু‌ৱাহাটীস্থ I.I.T., Guwahati য়ে । যো‌ৱা ৫ বছৰ ধৰি এই শিক্ষানুষ্ঠানখনে প্ৰথম দহোটা স্থানত আছে ।ই আমাৰ বাবে গৌৰ‌ৱৰ কথা আৰু আমাৰ ল’ৰা-ছো‌ৱালীয়ে এনে অনুষ্ঠানত পঢ়িবৰ বাবে যৎপৰোনাস্তি কৰা উচিত।

তদুপৰি, সাধাৰণ স্নাতক বা উচ্চতৰ মাধ্যমিক পাঠ্যক্ৰমৰ বাবে যদি আমি অসমৰে মহাবিদ্যালয় কেইখনৰ ভিতৰত বাচনি কৰিবলগীয়াত পৰোঁ, তেন্তে যো‌ৱা পাঁচ-ছয় বছৰত সেই অনুষ্ঠানৰ ছাত্ৰ-ছাত্ৰীৰ ফলাফল পৰ্যালোচনা কৰাটো যদিও প্ৰাৰম্ভিক আৰু মূল কথা, তথাপি আন দুই চাৰিটা কাৰকো অভিভা‌ৱকসকলে চালি-জাৰি চো‌ৱাটো বাঞ্চনীয়। ইয়াৰ ভিতৰত পৰে

১) মহাবিদ্যালয়খনৰ শিক্ষাগুৰু তথা প্ৰধান-শিক্ষকৰ সতে বাৰ্তালাপ

২) শিক্ষাৰ্থীজনৰ মহাবিদ্যালয়-চৌহদ ভ্ৰমণ

৩) থকা আৰু খো‌ৱাৰ সা-সুবিধা

৪) সেই মহাবিদ্যালয়ৰ প্ৰাক্তন তথা বৰ্তমানৰ শিক্ষাৰ্থীৰ মতামত অধ্যয়ন।

কেতিয়াবা এনে হয়, ভাল ফলাফল হো‌ৱাৰ লগে লগেই আমি সেই মহাবিদ্যালয়ৰ সকলো শিক্ষক ভাল হ’ব বুলি ধাৰণা কৰি লওঁ; কিন্তু এনে নহ’বও পাৰে। আপোনাৰ সন্তানে যি বিভাগত নামভৰ্তি কৰিব বিচাৰে ,সেই বিভাগৰ শিক্ষকসকলনো কেনে তাৰ এটা গম ল’বৰ বাবেই নামভৰ্তিৰ আগয়ে এবাৰ শিক্ষাগুৰুসকলক লগ ধৰাটো অতিকেই প্ৰয়োজনীয়। তেতিয়াহে আপুনি তেওঁলোকৰ মানসিকতা,ব্যক্তিত্ব,শিক্ষাদানৰ প্ৰতি আগ্ৰহ ইত্যাদিৰ বিষয়ে  কিছু আভাস পাব।

পৰীক্ষাগাৰ-শ্ৰেণীকোঠা পৰিদৰ্শনো সমানেই দৰকাৰী। শিক্ষণৰ সা-সঁজুলী,আচঁ-বাব ভালদৰে নথকা এখন মহাবদ্যালয়ত পঢ়িলে আপোনাৰ সন্তানে বিষয়টোৰ খুঁটি-নাটি মাৰি জ্ঞান লাভ কৰিবলৈ অসুবিধা পাব পাৰে ।সেইদৰে থকা-খো‌ৱাৰ সা-সুবিধাৰ প্ৰতিও মন দিয়া উচিত। যদিও আমি ছাত্ৰা‌ৱাস বা ছাত্ৰীনিবাসৰ আহাৰ ঘৰৰ দৰে বিচৰাটো অমূলক কথা, তথাপিও ন্যূনতম পৰিষ্কাৰ-পৰিচ্ছন্নতা তথা স্বাস্থ্যসন্মত খাদ্যাভাসৰ প্ৰতি সজাগতা আমাৰ সকলোৰে একান্তই কাম্য।

আমাৰ বহু ল’ৰা-ছো‌ৱালীয়ে আকৌ বন্ধু-বান্ধ‌ৱীৰ অধিকাংশই যিখন মহাবিদ্যালয়ৰ প্ৰ-পত্ৰ পূৰণ কৰে, সেইখনতেই পঢ়িবলৈ খোজে আৰু নাচোৰবান্দা হৈ মাক-দেউতাককো সৈমান কৰে । ই এটা অতি অশুভ কাৰ্য । যদিও বিদ্যালয়ত লগপো‌ৱা বন্ধুসকল বহু হেঁপাহৰ আৰু পৰস্পৰ সহায়কাৰী হয়, তথাপি ই এটা ভ্ৰান্ত ধাৰণা যে এইসকল অবিহনে এজন শিক্ষাৰ্থী নিজৰ জী‌ৱনত আগু‌ৱাই যাব নো‌ৱাৰিব । এজন সমাজমুখী খোলা মনৰ শিক্ষাৰ্থীয়ে তেওঁৰ অনাগত জী‌ৱনত প্ৰতিখন মহাবিদ্যালয় বা বিশ্ববিদ্যালয়তে বহু ভাল বন্ধু-বান্ধ‌ৱীৰ সান্নিধ্য লাভ কৰে, যিসকলে আনকি সঁচা বন্ধুত্বৰে তেওঁক জী‌ৱনজুৰি  উপচাই ৰাখে ।

কেতিয়াবা আকৌ উৎকৃষ্ট শিক্ষানুষ্ঠানত পঢ়িও কোনো কোনো শিক্ষাৰ্থীয়ে আশানুৰূপ ফলাফল প্ৰদৰ্শন কৰিব নো‌ৱাৰা দেখা যায়। এই কথাই প্ৰমাণ কৰে যে নিজাববীয়া প্ৰচেষ্টা আৰু মনোযোগিতা অবিহনে হাজাৰ সুযোগ-সুবিধা লাভ কৰিও পৰীক্ষাত ভাল ফলাফল অৰ্জন কৰা সম্ভ‌ৱ নহয় । অ‌ৱশ্যে , যিদৰে এটা গণিতীয় সমীকৰণৰ সোঁফালৰপৰা বাঁওফাল আৰু বাঁওফালৰ পৰা গৈ সোঁফালক প্ৰতিপন্ন কৰিব পাৰি ,সেইদৰে ওপৰৰ কথাটিৰ ক্ষেত্ৰটো আমি ক’ব পাৰো যে ; উপযুক্ত শিক্ষাগুৰু তথা শৈক্ষিক পৰি‌ৱেশ পো‌ৱা, নিয়মিত আৰু নিয়াৰীকৈ অধ্যয়ন কৰা শিক্ষাৰ্থী এজনৰ ভাল ফলাফলৰ বাবে ভাল শিক্ষানুষ্ঠানো অপৰিহাৰ্য নহয় ।

নামভৰ্তিৰ সময়ত ল’বলগীয়া সা‌ৱধানীয়তা

আজিকালি শিক্ষা এক লাভজনক ব্য‌ৱসায়লৈ পৰ্যবসিত হৈছে । উন্নত শিক্ষাৰ নামত বহু চতুৰ ব্য‌ৱসায়ীয়ে উচ্চমানৰ আধুনিক কলা-কুশলীযুক্ত ঘৰ-দু‌ৱাৰ বনাই অভিভা‌ৱকক আকৰ্ষণ কৰে । বহুতে আকৌ নানা আনুসংগিক সুবিধা (যেনে শীত-তাপ নিয়ন্ত্ৰিত শ্ৰেণীকোঠা, বিনামূলীয়া ব্যক্তিগত পাঠদান/টিউশ্যন , নৃত্য-গীতৰ শ্ৰণী সংযোজন আদি) যুগুত কৰি অভিভা‌ৱকক মোহিত কৰিবলৈ বিচাৰে ।   যিহেতু সন্তানৰ শিক্ষাৰ ক্ষেত্ৰত যিকোনো অভিভা‌ৱকেই দুপইচা বেছিকৈয়ে খৰছ কৰিবলৈ সদা-সষ্টম হৈ থাকে ,গতিকেই এই ব্য‌ৱসায়ীসকলেও নানাধৰণৰ টো‌প দেখু‌ৱাই মূৰত টাঙোন মাৰিবলৈ সুবিধা পায় । সেয়েহে হ’বলা বাতৰি-কাকত, দূৰদৰ্শন, ইন্টাৰনেট সকলোতে চমকলগা বিজ্ঞাপনেৰে ব্য‌ৱসায়ীসকলে তেওঁলোকৰ শিক্ষানুষ্ঠানৰ গুণ-গান বখালে আৰু আমাৰ বহুতেই কে‌ৱল বিজ্ঞাপনৰ ভিত্তিতে ল’ৰা-ছো‌ৱালীক লাখ লাখ টকা খৰছ কৰি কোনো অখ্যাত শিক্ষানুষ্ঠানত নামভৰ্তি কৰি দি মানসিক প্ৰশান্তি লাভ কৰে । ইয়াৰ ফলত কিন্তু আটাইতকৈ বেছি আঘাটপ্ৰাপ্ত হয় শিক্ষাৰ্থীজনহে।

আমাৰ অভিভা‌ৱকসকলৰ ল’ৰা-ছো‌ৱালীক কে‌ৱল ডাক্তৰ বা ইঞ্জিনীয়াৰ ‘বনো‌ৱা’ৰ যি মানসিকতা, সিয়েই কিন্তু কালগ্ৰাসী হৈ এইধৰণৰ অধ:পতনত মুখ্য অৰিহণা যোগাইছে । ‘লাইন’ লগাই পঢ়িলেহে যে ল’ৰাটো‌ৱে বা ছো‌ৱালীজনীয়ে কিবা এটা কৰি খাব পাৰিব, তেনে কথা সম্পূৰ্ণ ভিত্তিহীন । আমাৰ অভিভা‌ৱকসকলে নাজানে যে , শিক্ষাৰ্থীগৰাকীৰ যদি আগ্ৰহ থাকে তেন্তে আজিকালিৰ এই গোলকীকৰণৰ যুগত যিকোনো এটা বিষয় বা ‘ক্ষেত্ৰ’তে যদি উচ্চ তথা উচ্চতম শিক্ষা লাভ কৰে , তেন্তে তেওঁৰ বাবে কোনো চাকৰিৰে অভা‌ৱ নহ’ব । মাথো জানিব লাগিব, কোনটো বিষয়ত কি কি সুবিধা চৰকাৰৰ পৰা ল’ব পাৰি , বৃত্তি কোন কোন অনুষ্ঠান –প্ৰতিষ্ঠানে প্ৰদান কৰে , কি কি পাঠ্যক্ৰমৰ চাহিদা কেনেকু‌ৱা, বিদেশত পঢ়িবলৈ কি কৰিব লাগে, আমাৰ দেশৰ ক’ত ক’ত স্নাতকোত্তৰ বা গ‌ৱেষণা কৰাৰ সুবিধা আছে ইত্যাদি। মুঠতে আগ্ৰহ আৰু অধ্যা‌ৱসায়ৰ  বলত যিকোনো এজন শিক্ষাৰ্থীয়ে যিকোনো এটা বিষয়তে পঢ়া-শুনি কৰি প্ৰতিষ্ঠিত হ’ব পাৰে।

ভাৰত চৰকাৰৰ মান‌ৱ-সম্পদ বিকাশ মন্ত্ৰণালয়ৰ অধীনস্থ ‘য়ুনিভাৰ্ছিটি গ্ৰান্ট কমিছন’ হৈছে আমাৰ দেশৰ বিশ্ববিদ্যালয়সমূহৰ অভিভা‌ৱকস্বৰূপ। এই কমিছনেই দেশৰ সকলো বিশ্ববিদ্যালয় (তথা ইয়াৰ অন্তৰ্গত মহাবিদ্যালয়) সমূহলৈ আৰ্থিক অনুদান প্ৰদান কৰে, শৈক্ষিক বাতা‌ৱৰণ নিৰীক্ষণ কৰে, তথা পাঠ্যক্ৰমবোৰৰ বৈধতাৰ স্বীকৃতি প্ৰদান কৰে। যো‌ৱা কেইবাবছৰো ধৰি ভাৰতত কিছুমান পাবত গজি উঠা  বিশ্ববিদ্যালয় এই কমিছনৰ দৃষ্টি গোচৰ হৈছে আৰু তেনে ‘অবৈধ শিক্ষানুষ্ঠান’বোৰৰ তালিকা তেওঁলোকে ‌ৱেবচাইটযোগে প্ৰকাশ কৰিছে।  এই ‌ৱেবচাইটটো হ’ল –http://www.ugc.ac.in/page/fake-universities.aspx ।

শিক্ষানুষ্ঠান এটা বাছনি কৰোতে এই কথাও চাব লাগে যে , তাৰ পাঠ্যক্ৰমবোৰ চৰকাৰৰ সংশ্লিষ্ট কতৃপক্ষই স্বীকৃতি প্ৰদান কৰিছে নে নাই। বিভিন্ন শৈক্ষিক ক্ষেত্ৰৰ বাবে এনে কতৃপক্ষও সুকীয়া সুকীয়া । যেনে অভিযান্ত্ৰিক শিতানত ‘All India Council for Technical Education’, মুক্ত শিক্ষাৰ শিতানত ‘Directorate of Distance Education’, সাধাৰণ স্নাতক/স্নাতকোত্তৰৰ শিতানতUniversity Grant Commission , চিকিৎসাৰ শিতানত ‘Medical Council of India ’। আজিকালি স্বীকৃতি নথকা মহাবিদ্যালয়/বিশ্ববিদ্যালয়ৰপৰা উত্তীৰ্ণ হো‌ৱাৰ পিছত অন্য শিক্ষানুষ্ঠানে সেই ডিগ্ৰীক নামভৰ্তিৰ বাবে অযোগ্য বুলি ঘোষণা কৰে।

গতিকে ছাত্ৰ-ছাত্ৰী তথা অভিভা‌ৱক সা‌ৱধান নহ’লে জী‌ৱনৰ বহুমূ্লীয়া কেইবাটাও বছৰ অবাবত নষ্ট হো‌ৱাৰ ভয় থাকে। আমাৰ ল’ৰা-ছো‌ৱালীয়ে য’তেই নপঢ়ক,যিয়েই নপঢ়ক কিয়; মন দি পঢ়ক, সফল হ’বই। কিতাপৰ কথাবোৰে অকল পৰীক্ষাতেই  নহয়, কামত লগালে সিবোৰে আমাৰ বাস্ত‌ৱ জী‌ৱনতো সুফল দিব।

অৰুণজ্যোতি দাস